Yapon şirkətləri, 1973-ci ilin neft böhranı sonrasında düçar olduqları krizisdən xilas olmaq və düşən mənfəət səviyyəsini yüksəltmək məqsədilə, yeni üsul axtarışlarına başladılar. Bu cəhdlər nəticəsində TOYOTA firmasının inkişaf etdirdiyi Tam Zamanında İstehsal (Just In Time) meydana gəldi. Bu sistem, müxtəlif istehlakçı istəkləri və davamlı artan beynəlxalq rəqabət şəraitində təkmilləşdirildi. Hal-hazırda bu sistem, bütün sənaye şirkətlərinin tətbiqi hədəflədiyi bir model halına gəldi.
Xülasə, bu sistemin yaranması, tarixi, inkişaf mərhələləri haqqında uzun-uzadı yazmayacam, daha çox mahiyyəti və əsas prinsipləri haqqında ümumi məlumat verməyə çalışacağam.
Müxtəlif formada tətbiqlər əsasında Tam Zamanında İstehsal (JIT) sisteminə müxtəlif təriflər gətirilə bilər. Bu təriflərin bəziləri, sistemi yalnız ehtiyatların azaldılması ilə məhdudlaşdırır. Halbuki, JIT bundan daha geniş və əhatəlidir. Yalnız istehsalla əlaqədar fəaliyyətlərdə deyil, vəsait təmin olunmasından yığıma, təmir-baxımdan mühəndislik dizaynına, satışdan üst rəhbərliyə qədər istehsal sisteminin digər sahələrinə də təsirini göstərir. Çünki JIT, bütün sistemdəki zaman və baza itkilərinin qarşısının alınması və yox edilməsi yolu ilə iş məhsuldarlığını əhəmiyyətli dərəcədə və davamlı yaxşılaşdırmağı məqsəd qoyan bir strategiyadır. Qısası, JIT fəlsəfəsi, bütün vahidlərin iştirakı ilə ən az və ya optimallaşdırılmış xərclərlə ən yüksək müştəri məmnuniyyətini təmin edəcək davamlı təkmilləşdirməni məqsəd qoyan bir strategiyadır.
Ənənəvi “nə istehsal edirəmsə onu da satacam”yanaşmasında deyil,”Satdığını istehsal et” şəklində qurulan bu sistemin işləməsində məhsul və ya yarımfabrikat vəsaitdən ibarət olan gərəksiz ehtiyatlar ortadan qalxır. Stoksuz istehsal və ya “0” ehtiyat kimi adlarla da tanınan JIT, bütün istehsal ehtiyatlarının optimal istifadəsi prinsipinə əsaslanır. Stoklar tam sıfır və ya yox səviyyəsində olmasa da, ənənəvi istehsal yanaşması ilə müqayisədə sıfır səviyyəsindədir və birbaşa sifarişlərə əsaslanır, yəni sifariş miqdarları effektiv və dəqiq şəkildə planlanır və istehsal xətti sifarişlərə uyğun bir şəkildə qurulur. Bu sistemdə kapital, avadanlıq və əmək kimi ünsürlər, ən uyğun zamanda və effektiv istifadə edilir. Müştərinin keyfiyyət və çatdırılma mövzusundakı ehtiyaclarının ən aşağı xərclərlə qarşılandığı bir sistemin davamlı inkişaf etdirilməsi əsas məqsəddir.
JIT’in üç təməl prinsipi:
1 – İsraf və maneələri aradan qaldırmaq.
2 – Ümumi keyfiyyətə nəzarət.
3 – İşçilərin fəaliyyət siyasətidir.
Bundan başqa sistemə aid bəzi digər nüansları da qeyd etməkdə fayda var:
1 – Məhsul dizaynı mərhələsində yaşanan istehsal problemlərini nəzərə alaraq, mükəmməl bir icra və məhsul dizaynı kəsişmələrini təmin etmək.
2 – Xammalın qəbulunun zamanında olmasını təmin edəcək iş əlaqələrini təmin etmək.
3 – İrəli fikirlilik, gələcəkdə nələr ola biləcəyini proqnozlaşdırma.
4 – Kanban metodunu istifadə etmək.(Metod haqqında ətraflı linkdə:Kanban system)
5 – Tələb-təklif tarazlığına görə məhsul istehsalının vaxtını və sifarişin hazırlıq mərhələsinin dəqiq təyini.
6 – Təsirli bir çarx sistemini, yəni xammal və vəsaitdən məhsula çatan çarx sistemini daha sürətli və təsirli olaraq təmin etmək.
7 – İş mərkəzləri arasında uyğunluğun təmin edilməsi.
8 – Satınalma və istehsalın kiçik miqdarlarda edilməsi.
9- İnvestisiya və əlverişsiz iş mühitindən sürətli bir eniş, malın istehsalı və sonra satışında gözlətmə zamanı az olacağından çox yerə ehtiyacı olmaması.
10- Malın keyfiyyəti artar və tullantı xərcləri azalar. Tullantıların xərclərinin düşməsinin səbəbi isə az miqdarda istehsal olacağından, ediləcək bir səhvdə tullantı da az olacaq.
11-Birdən çox bacarığı olan və elastiki qabiliyyətə sahib işçilər.
12-Biryerdə iş sayəsində isə işçilər bir-birlərini görər, işlərini tanıyar, bir-birlərinə kömək edər, ünsiyyət sürətlənər. Bunlar da komanda işinin əsaslarındandır.
13-Sürətli, mütənasib, daha təsirli təsis qurma və nizamlamalar.
JIT-in əsasları müvəffəqiyyətlə bir çox şirkətlərdə istifadə edilmişdir. Şirkətlət bu metod sayəsində dünya standartlarında rəqabətlə ayaqlaşmağı bacarıb.
Məsələn, satış-istehsal inteqrasiyasını reallaşdırmış olan TOYOTA firması müştərilərinə satın alacaqları avtomobillərin bir çox xüsusiyyətini öncədən təyin edib sifariş etmə imkanı verir. Dell şirkəti də belə şirkətlərə misal ola bilər, belə ki, siz şirkətin saytına daxil olub orda müvafiq bölmələrdən istədiyiniz parametr və göstəricilərdə spesifik kompyuterlər yığa və şirkətə elektron formada sifariş verə bilərsiniz ki, Dell şirkəti də bütün fəaliyyətinin bazasını bu sifarişlər üzərində qurmuşdur və stoklar minimum səviyyədədir, yalnız sifarişlər planlandıqdan sonra müvafiq növdə və parametrdə kompyuterlərin istehsalına start verilir(yəni artıq istehsal olunmadan satılmış kompyuterlərin).
Düşündüklərimin və müşahidələrimin bloqu 